Kennis van de wereld vergroot het leesplezier

Specifiek noemt hij de trilogie van Thea Beckman over de Honderdjarige Oorlog: Geef me de ruimte!, Triomf van de verschroeide aarde en Het rad van fortuin. Deze boeken maakten veel indruk op hem en hebben er uiteindelijk mede voor gezorgd dat hij geschiedenis is gaan studeren.

Het zette mij als leraar aan het denken. Want hoeveel leerlingen pakken tegenwoordig uit zichzelf deze prachtige boeken uit de kast om zelfstandig te gaan lezen? Hoewel ik mijn leerlingen allemaal gun dat er voor hen een nieuwe poort opengaat zoals bij Bart Van Loo, leert de ervaring dat dit bij de meeste van hen niet vanzelf gebeurt.

Het leesplezier onder Nederlandse kinderen daalt immers al jaren (Pirls, 2021). Een derde van de leerlingen geeft zelfs aan nooit voor zijn of haar plezier te lezen. Ook bij mij op school was dit het geval.

Het leesplezier onder Nederlandse kinderen daalt immers al jaren

Mijn leerlingen lazen niet graag. En als er stil gelezen werd in de klas, pakten ze populaire boeken als Het leven van een Loser van Jeff Kinney. Het feit dat inmiddels deel 17 (!) van dit boek uit is, geeft de populariteit van deze serie wel aan.

Mijn leerlingen stonden voortdurend bij de boekenkast om een nieuw boek uit te zoeken en telkens gaven ze aan dat ze het weer teruglegden omdat het niet naar hun smaak was. Als leraar moet je dan scherp zijn. Want wat ze eigenlijk willen zeggen, is dat ze het boek niet begrijpen.

Achtergrondkennis en leesbegrip

Misschien kun je je daar ook wel iets bij voorstellen. Stel dat je een jaar of twaalf bent, voor een boekenkast staat en je leraar geeft je het boek De brief voor de koning van Tonke Dragt. Naast dat het een vrij dik boek is, wat leerlingen niet meer gewend zijn om te lezen, speelt het zich ook nog eens af in een fictief land in de riddertijd. Als je daar als leerling niets van weet, dan zul je na een paar bladzijden afhaken omdat het verhaal niet tot de verbeelding spreekt.

Toch zie ik in de praktijk dat het goed mogelijk is dat leerlingen van dit soort boeken kunnen genieten. Daarbij is wel belangrijk dat jij als leraar nadenkt over wat jouw leerlingen nodig hebben om deze boeken te kunnen begrijpen en waarderen. Ik zou hier wel een aantal artikelen kunnen schrijven over wat de leraar en de school daarin kunnen betekenen. Denk dan bijvoorbeeld aan het van jongs af aan (voor)lezen van rijke teksten binnen kennisrijke contexten, het samen lezen van goede kinderboeken en hierover praten; of als expert leerlingen laten zien hoe goede verhalen in elkaar zitten. Maar die ruimte heb ik niet. Ik beperk mij daarom tot één element dat veel bijdraagt aan het leesbegrip én leesplezier van onze leerlingen: kennis van de wereld.

Er is bijzonder veel onderzoek gedaan naar het belang van het opbouwen van achtergrondkennis bij leerlingen en hoe dit het leesbegrip versterkt. Keer op keer komt hierin naar voren dat wanneer leerlingen (voor)kennis hebben van het onderwerp waar ze over gaan lezen, zij de tekst beter begrijpen. Het verhaal Genesis en catastrofe van Roald Dahl kun je pas echt waarderen, wanneer je veel weet over de Tweede Wereldoorlog en de gruweldaden van Hitler. En het gedicht Napoleon van Willem Wilmink, waarin uiteindelijk iedere pester ‘zijn Waterloo heeft’, kun je alleen begrijpen als je achtergrondkennis hebt van Napoleon en de Slag bij Waterloo.

Zo speelt dit ook bij (historische) jeugdboeken. Een boek van Thea Beckman zullen de meeste leerlingen alleen uit de kast pakken als zij enige (voor)kennis hebben van waar het boek over gaat. Weet je niets over kruistochten, dan spreekt Beckmans bekendste boek Kruistocht in spijkerbroek weinig tot de verbeelding. Maar weet je iets van het Rampjaar 1672, dan is haar boek Stad in de storm juist een boek dat je graag zou willen lezen.

‘Sesam, open u-poort’

Nu we dit weten, kunnen we daar in onze lespraktijk iets mee doen. Wij hebben namelijk de sleutel in handen om van onze leerlingen echte lezers te maken. Door hen van jongs af aan veel kennis over de wereld bij te brengen.

Zo leerden mijn leerlingen in het thema ‘Pruiken en revoluties’ onder andere over de Franse Revolutie, over de prinsgezinden en de patriotten, en over de bevolking en de economische staat van het land in die tijd. Ik pakte het boek De guillotine van Simone van der Vlugt erbij. Dit boek speelt zich voor het grootste deel af in Parijs ten tijde van de Franse Revolutie. Ik las een aantal hoofdstukken voor aan mijn leerlingen en we praatten er met elkaar over.

Breng onze kinderen in aanraking met de mooiste kinderboeken

Vervolgens vroeg ik wie het boek van mij wilde lenen om het verder te lezen. Mohamed, die vooraan in de klas zat en (nog) geen lezer was, stak zijn vinger op en vroeg of hij het boek mee naar huis mocht nemen. Na twee dagen kwam hij ermee terug en vertelde hij dat dit het eerste boek was dat hij eenvoudig vond om te lezen. En dat voor een verhaal dat zich afspeelt in Parijs aan het eind van de achttiende eeuw. Dat is toch bijzonder. Wist Mohamed niets over deze tijd, dan had hij dit boek waarschijnlijk nooit gelezen. Wellicht zal hij over een aantal jaar terugkijken op dit moment en zeggen dat dit zijn ‘sesam, open u-poort’ was.

Vliegwiel

Probeer het maar eens uit. Wanneer je je leerlingen veel geleerd hebt over een bepaald onderwerp, zoek dan een mooi kinderboek dat aansluit bij deze kennis. Denk hierbij niet alleen aan historische thema’s, maar ook aan aardrijkskundige. Leerlingen zullen genieten van De schaduw van Tambora van Philip Dröge, een meeslepend verhaal over een vulkaanuitbarsting in de 19e eeuw. Vooral als ze net binnen het thema Azië over deze natuurramp hebben geleerd. Lees daarna een paar spannende passages voor, en je zult zien: de meesten kunnen niet wachten om zelf verder te lezen. Je zult merken dat het werkt als een vliegwiel: wanneer leerlingen eenmaal beginnen te lezen in boeken van Beckman of soortgelijke schrijvers, zullen ze de andere boeken van deze schrijvers ook willen lezen.

Laten we er daarom in ons onderwijs voor zorgen dat we onze leerlingen in aanraking brengen met de mooiste kinderboeken die we in Nederland hebben. Zodat zij later op hun basisschooltijd terugkijken en zeggen: in dat leerjaar ging voor mij de ‘sesam, open u-poort’ open naar deze mooie (historische) verhalen.